De doodsengel

Naast het idee van een 'vernietigende engel' , die vooral optrad bij rampen en oorlogen is er in de bijbel ook sprake van een 'doodsengel'. Het verwarrende is, dat ook de vernietigende engel soms 'doodsengel' genoemd wordt, maar zijn karakter en functie is totaal anders: hij staat stervenden bij, en begeleidt hen na hun aardse dood. Er wordt ook wel gezegd dat dit de taak is van de eigen beschermengel, die immers altijd, dus ook dan, bij je is.

Thanatos (midden voor) Metropolitan museum, 5e eeuw vC.

Deze 'doodsengel' vind je ook terug in andere culturen. Hij wordt ook regelmatig geassocieerd met duivelse machten. Begrijpelijk, want de dood blijft altijd een angstaanjagend gebeuren. In het boek 'Testament van Salomo' worden doodsengelen aangeduid met de Griekse term 'kosmokratores tou skotous', 'wereldheersers van de duisternis'. 'Kosmokratores' waren oorspronkelijk Griekse geesten die delen van de kosmos beheersten. Voor de Grieken was Thanatos de belichaming van de dood.

Mechelen, st. Petrus en PauluskerkEen ander Grieks concept dat verbonden is met de doodsengel is de 'psychopomp', letterlijk 'geleider of gids van de ziel'. De psychopomp leidt de ziel naar haar lot, afhankelijk van hun gedrag op aarde. Het idee van een spirituele gids die de ziel helpt na de dood is te vinden in religies over de hele wereld. De psychopomp van Egypte was de god Anubis.  Voor de Grieken en Romeinen was dat meestal Charon, een centaur, alhoewel Hermes en zelfs Apollo dezelfde rol konden hebben. Charon is degene die de zielen van de doden over de rivier de Styx meeneemt naar de onderwereld. Op Griekse afbeeldingen werd hij meestal afgebeeld als een oude, wat haveloze man. Bij de Etrusken is het ook wel een gevleugelde demon, vaak met een tweekoppige hamer. Deze oude afbeeldingen droegen ook bij aan de ontwikkeling van de gevleugelde engelen.

De doodsengel had verschillende taken. Hij was betrokken bij de losmaking van het aardse lichaam, bij de bepaling waar de ziel naartoe moest, en ten slotte bij de begeleiding naar die plek. Michael wordt het meest genoemd als de engel die de zielen van de doden naar het hiernamaals en later naar hun lot leidt, hoewel Rafael en Azrael deze rol soms ook krijgen. Michael wordt daarom vaak afgebeeld met een weegschaal, om de zielen te 'wegen', maar ook dat 'wegen' wordt vaak aan allerlei andere engelen toegeschreven, zoals Dokiel en Puriel.

In het Zoroastrisme is Mithra de belangrijkste rechter van de doden en Rashn weegt zielen. In de Islam is Israfil de belangrijkste doodsengel, maar er is ook een aparte klasse van engelen van de dood. Munkar en Nakir komen om de overledene te ondervragen over zijn geloof.