De aartsengelen:

Het voorvoegsel ‘aarts-’ (Grieks: 'Arch') heeft niets met aarde te maken, maar betekent ‘hoogste’. De term komt maar 2x alleen in het nieuwe testament voor en vindt pas geleidelijk ingang tegelijk met de gedachte dat de hemel een eigen engelenhiërarchie kent. Daarvóór, vanaf 500 vC, begon men engelen soms een eigen naam te geven en daarmee een eigen persoonlijkheid. Michael bijvoorbeeld. De eerste keer (rond het jaar 50) wordt hij 'aartsengel' genoemd in een tekst over de eindtijd, in de eerste brief van Paulus aan de Tessalonicenzen, hoofdstuk 4: 16:

Rafael

 'Wanneer het signaal gegeven wordt, de aartsengel zijn stem verheft en de bazuin van God weerklinkt, zal de Heer zelf uit de hemel neerdalen.'

De tweede keer in de brief van Judas, waarin de schrijver refereert aan een, blijkbaar in zijn tijd (rond het jaar 100) bekend verhaal:

'Zelfs de aartsengel Michael waagde het niet de duivel te beschuldigen en te veroordelen toen hij met hem twistte over het lichaam van Mozes. Hij zei alleen: ‘Moge de Heer u straffen.’

Ten slotte vinden we in het laatste boek, Openbaringen, hoofdstuk 5:6 (waarschijnlijk geschreven tussen 81 en 96) Een verwijzing naar ‘de vier wezens’ rond de troon, die geïdentificeerd worden met de vier aartsengelen. Dat vinden we terug in het oudere boek van 1 Henoch, een boek uit Joodse kringen vol apocalyptische visioenen, dat de bijbelse canon niet gehaald heeft maar wél veel werd gelezen:

1 Henoch 40: 8-10 'Daarna vroeg ik de engel van vrede die mij begeleidde, die mij alle verborgen dingen toonde: "Wie zijn deze vier wezens die ik gezien heb en wier woorden ik gehoord en op schrift gesteld heb?" En hij zei tot mij: "De eerste is Michael, de barmhartige en langdurig beproefde: en de tweede, die aangesteld is over alle kwalen en alle verwondingen van de mensenkinderen, is Rafael: en de derde, die aangesteld is over alle machten, is Gabriel: en de vierde, die is aangesteld over het berouw dat tot hoop leidt voor degenen die eeuwig leven beërven, wordt Fanuel genoemd". En dezen zijn de vier engelen van de Heer der Geesten en de vier stemmen die ik in die dagen hoorde.'

Op een andere plaats,  in 1 Henoch 20:1-8 worden zeven 'heilige engelen' genoemd: 

'En dit zijn de namen van de heilige engelen die waken. Uriel, ...die gaat over de wereld en over Tartarus, Rafael, ... die over de geesten van mensen gaat. Raguel, ... die een wreker is binnen de wereld van de hemellichten. Michael, ... om te getuigen, hij die over het beste deel van de mensheid aangesteld is en over chaos. Sarakwael, ... die over de geesten aangesteld is, die in de geest zondigen. Gabriel, ... die aangesteld is over het Paradijs, de slangen en de Cherubijnen. Remiel, ... die God aanstelt over degenen die verheven worden.'

Engelennamen in de joodse en christelijke traditie eindigen bijna altijd op 'el' - de oude, Kanaänitische naam voor God. Het woord 'aartsengel' valt niet in bij Henoch. Wel noemt hij elders (1 Henoch 9:1) in één adem vier namen. Dit wordt beschouwd als het oudste lijstje van aartsengelen: 

'in die tijd keken Michael, Uriel, Rafael, en Gabriel vanuit de hemel neer en zagen het vele bloed dat op de aarde vergoten werd. En zij zeiden tegen elkaar: 'De aarde die zonder bewoner gemaakt is schreeuwt het uit met de stem van hun hulpgeroep tot aan de hemelpoorten.'

De christelijke kerk beperkte zich officieel tot de drie namen die in de bijbel genoemd worden, Michael, Rafael en Gabriel. Maar soms zijn het er dus ook vier, zeven, of twaalf, of nog meer. De drie bijbelse namen zijn vrij constant, andere namen kunnen variëren. De Islam kent er vier: Mikal (Michael) Djibril (Gabriel) die Mohammed de koran doorgaf; zij worden beide bij name genoemd in de koran; en verder Israfil (de engel met de bazuin) en Izrail (engel van de dood). De Islamitische traditie kent geen verhalen van Mikal/Michael die vecht met de draak; er wordt wel gezegd dat aartsengel Michael nooit meer gelachen heeft, sinds de hel ontstond. Hij wordt in de koran éénmaal genoemd. Soera 2:98 luidt: "Iedereen die een vijand van Allah, Zijn Engelen, Zijn Boodschappers en van (Zijn Engelen) Gabriel en Michael is, waarlijk, Allah is een vijand voor de ongelovigen." Daaraan vooraf (2:97) gaat een tekst over Gabriel: "Zeg: “Iedereen die een vijand van Gabriel is, waarlijk hij heeft hem (de Koran) in jouw hart neergezonden, met toestemming van Allah, als een bevestiging van wat er vóór  geopenbaard was en als leiding en goed nieuws voor de gelovigen."

De vier belangrijkste aartsengelen nader bekeken:

GGabriël, iconenmuseum Kampenabriel: 'man van God' - of 'God is mijn kracht'

De engel Gabriel verschijnt voor het eerst in het boek Daniel in het oude testament (geschreven rond 165 vC) Hij verklaart de visioenen aan Daniel en ziet er weliswaar uit als een man, maar toch schrikt Daniel zó hard dat hij ondersteboven valt. In het nieuwe testament verschijnt hij Jozef in een droom, en verschijnt aan Maria om de geboorte van Jezus aan te kondigen. Later wordt hij geïdentificeerd als 'de engel van de Heer' die regelmatig genoemd wordt in het oude testament. Gabriel legt uit, kondigt aan, en trekt ten strijde. In 1 Henoch 40:9 staat hij aan het hoofd van alle machten, een rol die hij soms deelt met Michael, en zit hij (2 Henoch 24:1) aan de linkerkant direct naast God - alweer met Michael aan de andere kant. Bij de hiërarchische indeling in de vijfde eeuw van Dionysius komen de aartsengelen terecht in de één na buitenste rand, net boven de engelen. Een tamelijk logische plek, dicht bij de aarde. 

Gabriel/Djibril heeft een belangrijke rol in de Koran, waar hij 'de gelovige geest' wordt genoemd, als de constante raadgever en metgezel van de profeet Mohammed. Hij is het die de openbaringen aan de profeet doorgeeft. Hij verschijnt meestal als een zeer sterke man, gekleed in twee groene kledingstukken en een zijden tulband, maar in zijn ware vorm is hij gigantisch groot en heeft hij 600 vleugels, waarvan elk paar de ruimte van oost naar west vult.

Michael, SandiniMichael: 'wie is als God'    

Volgens Daniel (10:13,21 12:1) is de engel Michael beschermer van Israel. Hij genoot de meeste bekendheid, en werd daarom verbonden met zo ongeveer alle verhalen waarin sprake is van een engel zonder naam. Hij wordt in de joodse verhalen soms aangeduid als 'de vorst van het leger' (Daniel 8:11?) of 'de aanvoerder van het leger van de Eeuwige' (Jozua 5:14) of gewoon 'aanvoerder van de engelen' (bijv. 1 Henoch 24:6). Zo wordt hij steeds meer de tegenstander van de duivel. Zo is hij in het verhaal over de gevallen engelen meestal degene die de eindstrijd aanbindt met 'de draak'.  In 3 Baruch 11-15  functioneert Michael als tussenpersoon tussen God en de beschermengelen. Hij neemt ook de gebeden van de gelovigen in ontvangst, en is de sleutelbewaarder van de hoogste hemel. Als de nummer één van de aanbiddende engelen krijgt hij nog later een soort priesterlijke rol toebedeeld. Er is ook een traditie waarin Michael als 'psychopompos' begeleider van zielen, verantwoordelijk is voor de zorg voor gestorvenen.

Rafael: 'God genas'

Rafael verlaat Tobit, RembrandtAartsengel Rafael verschijnt voor het eerst in het boek Tobit. In hoofdstuk 12:11-15 stelt hij zichzelf voor: 'Toen jij, Tobit, bad, en toen Sara bad, was ik het die jullie gebeden voor de troon van de Heer bracht. Toen je de doden begroef deed ik dat eveneens. En toen je zonder aarzeling je maaltijd verliet om die dode te begraven, werd ik naar je toe gestuurd om je op de proef te stellen. Maar God stuurde me ook om jou en je schoondochter Sara te bevrijden. Ik ben Rafaël, een van de zeven engelen die in de nabijheid van de troon van de Heer verkeren.’  Rafael weet alles van heling en genezing, ook waar het een onschadelijk maken van demonen betreft. Zo wordt hij in Henoch beschreven als degene die de aarde heelt van alle daden van de gevallen engelen. Hij is gesteld over alle ziekte en iedere wond van de mensenkinderen. In 1 Henoch 40: 8-10 worden de vier nog eens kort gekarakteriseerd: 'Daarna vroeg ik de engel van vrede die mij begeleidde, die mij alle verborgen dingen toonde: "Wie zijn deze vier wezens die ik gezien heb en wier woorden ik gehoord en op schrift gesteld heb?" En hij zei tot mij: "De eerste is Michael, de barmhartige en langdurig beproefde: en de tweede, die aangesteld is over alle kwalen en alle verwondingen van de mensenkinderen, is Rafael: en de derde, die aangesteld is over alle machten, is Gabriel: en de vierde, die is aangesteld over het berouw dat tot hoop leidt voor degenen die eeuwig leven beërven, wordt Fanuel genoemd". En dezen zijn de vier engelen van de Heer der Geesten'.

Uriel: 'vuur van God' (Aramees) of 'licht van God' (Hebreeuws)

Deze naam van de vierde aartsengel wordt ook wel verwisseld met Fanuel of Sariel. Er is een duidelijke astrologische connectie, hij is de gids van de hemelse lichten. De gevallen engelen worden ook wel gezien als sterren, op die manier neemt Uriel ook deel aan de apocalyptische strijd. Hij zal de poorten van de onderwereld openbreken, en de doden de weg wijzen. Later is hij vooral de engel die geheimen openbaart, en op die manier ook favoriet in magische teksten.